Tegenslag verwerken in de zorg

In ons boek lees je veel over het realiseren van je droom of verandertraject. Maar wat als je verandertraject niet helemaal soepel verloopt? Er komt een kink in de kabel, waardoor je zorgvuldig opgestelde plannen niet of niet op tijd uitgevoerd kunnen worden? Tegenslag verwerken in de zorg is aan de orde van de dag. Maar ook in het dagelijks leven kun je veel tegenslag ervaren. 

We beginnen dit artikel met een voorbeeld van een hele kleine tegenslag uit ons eigen leven... 

Na een lange periode van hard werken is ons boek nu klaar! Wat waren we blij dat ons boek eindelijk door onszelf en alle meelezers goedgekeurd was en bij de drukker lag! Enthousiast deelden we ons bericht op LinkedIn. Wat waren we overweldigd en dankbaar door alle reacties! 

En wat ook bijzonder was, binnen een paar dagen was de eerste oplage van onze bestelling al uitverkocht!

Maar toen kwam de tegenslag. Het duurde veel langer dan verwacht voordat de boeken geleverd konden worden.

We baalden er natuurlijk van, maar we besloten niet bij de pakken neer te zitten. We schreven alvast twee artikelen (waar dit er een van is) om alle lezers tegemoet te komen en we stuurden ze een mail. We wachten verder rustig af tot het boek binnen is, waarna we het direct gaan versturen!

Hoe ga jij om met tegenslag?

Als verpleegkundige of werknemer in de zorg ben je vaak heel flexibel en houd je rekening met onverwachte omstandigheden. Toch kunnen er lastige dingen gebeuren die je van tevoren niet had durven voorspellen.

Geen nood, dit hoort erbij. Als je er op de juiste manier op reageert, creëer je uiteindelijk zelfs kansen voor jou, je team en je project.

In dit artikel vertellen wij hoe je tegenslag in de zorg kunt verwerken en zelfs om kunt zetten in groei.

afbeelding 14 jouw plan

Tegenslag verwerken als de realiteit anders is dan je plan (Bron: Mieke Steenbergen).

“Er is meestal tegenslag nodig om mensen wakker te schudden en voor te bereiden op noodzakelijke veranderingen.”

Lessen leren uit tegenslag in de zorg

In dit artikel vertellen we over een actieve strategie die je kunt hanteren bij tegenslag. Hoe je niet alleen je hoofd boven water kunt houden, maar zelfs lessen kunt leren uit de ervaren tegenslag. Hoe je tegenslag om kunt buigen naar groei.

Er zijn verschillende eigenschappen die je kunt ontwikkelen om sterker uit een bepaalde tegenslag te komen, hoe hard je misschien ook geraakt bent. Je leert welke eigenschappen dit zijn en wat je kunt doen om deze eigenschappen verder te ontwikkelen. Aan het eind van het artikel weet jij wat je kunt doen om sterker uit een periode van tegenslag te komen.

“Onze grootste overwinning is niet dat we nooit falen, maar dat we telkens als we struikelen weer opstaan.”

Confucius // Filosoof

Tegenslag in je team

Tegenslag legt de zwakke en sterke punten van de samenwerking binnen het team en de vaardigheden van de individuen binnen een team onder een vergrootglas. En als er al punten niet lekker gingen in de samenwerking of in de uitvoering van protocollen, dan vergroot tegenslag dit vaak uit.

Tegenslag wijst op de houdbaarheid, de wendbaarheid en de gezondheid van je team. En als je dan ook nog in een crisis zit, maken de druk en de veelheid van prikkels rondom een crisis het omgaan met tegenslag nog extra lastig.

Wat nu het verschil maakt voor de mate waarin jij als team sterker uit de periode van tegenslag komt, is hoe je er als mens (achter de werknemer) mee omgaat. Een crisis of tegenslag is jou en je team overkomen, daar kun je vaak niets aan doen. Maar je bent wel zelf verantwoordelijk voor hoe je erop reageert. Je kunt niet controleren wat je overkomt, maar je kunt wel controleren wat er binnen in jou gebeurt, dus hoe je reageert op een situatie.

Jouw reactie op tegenslag

Ieder mens reageert anders op zware tegenslag en heeft zijn eigen primaire beschermingsmechanisme. Zelfs de meest positieve mensen, die hard geraakt zijn, moeten bij tegenslag slikken, aanpassen, incasseren, vallen en opstaan.

Je kunt op een passieve én actieve manier reageren op tegenslag. Deze reacties noemen we ook wel copingmechanismen.

Alles wat we met ons verstand of emotie doen om met een probleem of stress om te gaan, of wat we doen om die problemen te willen omzeilen, heet een copingstrategie of coping mechanisme. Als je je bij tegenslag blijft hangen in een passief copingmechanisme kom je in een negatieve spiraal terecht. Je denkt dat het je toch niet gaat lukken en je stopt de uitvoering van je plannen voortijdig.

Bij tegenslag of in crisistijd zijn er drie primaire reacties die onszelf al vanaf de oudheid beschermen, de klassieke "vechten, vluchten en negeren / bevriezen” strategieën.

1. Vechten

Bij deze strategie zoek je de confrontatie op. De reactie op tegenslag is primair, kort en met een oordeel. Mensen die vooral vechten laten weinig ruimte over voor de reactie van een ander. Ze reageren de situatie veel af op anderen, maar kunnen ook erg boos zijn op zichzelf. Ze kunnen zich slachtoffer voelen van de situatie en vragen zich af waarom juist hen dat nu moest overkomen. Ze geven alles en iedereen de schuld en zien niet goed wat zij zelf kunnen veranderen om het tij te kunnen keren.

2. Vluchten of wegduiken

Mensen die vluchten of wegduiken keren zich naar binnen vanaf het begin van de tegenslag en kruipen pas weer uit hun ‘hol’  als de crisis of periode van tegenslag over is. Zij blijven zo stil mogelijk zitten of duiken onder hun bureau. Bij deze strategie vind je het lastig om voor je mening op te komen en eng om de ander aan te spreken. Je gaat mee in de mening van anderen en ze naar de mond praten. Je zorgt daarnaast vooral dat je bezig blijft met andere (verdovende) dingen: slapen, netflixen, gamen, sportverslaving, social media etc.

3. Negeren of bevriezen

Een andere strategie is dat je je kop in het zand steekt en het allemaal negeert. Je doet alsof er geen probleem is en je hoopt dat het probleem zich vanzelf weer oplost. Je valt dan letterlijk stil en je wordt overspoeld door allerlei gedachtes en gevoelens, weet niet wat je moet doen of zeggen. Je kunt geen contact maken met je eigen emoties, blijft maar malen, draait rondjes en komt zo niet verder. Je blijft uitstellen of je komt er nooit aan toe. Onbewust hoop je dat van uitstel afstel komt. Je laat je uit het veld slaan en je legt het bijltje erbij neer.

4. Andere passieve coping strategieën 

De psycholoog Freud benoemde deze afweermechanismen: vermijding, verdringing, ontkenning, verschuiving, projectie en regressie. Dit zijn stuk voor stuk in feite negatieve mechanismen, die vaak onbewust worden toegepast en die geen structurele oplossing bieden.

We hebben nu een aantal passieve copingstrategieën genoemd. Ik hoef je niet te vertellen dat dit je niet gaat helpen om sterker uit een periode van tegenslag te komen, dus we gaan nu snel over tot een copingmechanisme dat wél werkt om tegenslag in de zorg te verwerken. 

Bij een deel van de mensen stroomt na de eerste schok van een externe tegenslag de creativiteit volop, ook al zitten ze in nog zo’n zwaar weer. Ze passen hun werkwijze of strategie aan. We willen graag zien hoe je dat doet, in dit artikel en in ons boek.

Wat is jouw primaire copingmechanisme?
Hoe ga jij als mens met tegenslag om en hoe kom je er sterker uit?

Tegenslag verwerken VERPLEEGKUNDIG leiderschap

Herstellingsparadox

De theorie van de herstellingsparadox gaat over het opbouwen van veerkracht tijdens tegenslag. Voor iedere verandering is veerkracht nodig. Vanuit deze veerkracht kom je uiteindelijk sterker uit de crisis of periode van tegenslag. Voor iedere verandering is veerkracht nodig. Vanuit deze veerkracht kom je uiteindelijk sterker uit de crisis of periode van tegenslag.

Zowel individuen als teams die ten positieve veranderen tijdens tegenslag of crisis hebben een bepaalde mate van veerkracht, oftewel herstellingsvermogen / het vermogen om aan te passen in stressvolle situaties.

Psychologie van herstellingsvermogen

Onderzoekers naar de psychologie van herstellingsvermogen, zijn tot de ontdekking gekomen dat de mensen met het grootste herstellingsvermogen goed zijn in het opgeven van oude denkwijzen (desintegreren) en het aannemen van nieuwe ideeën en benaderingen (herintegreren). Dit wordt de herstellingsparadox genoemd.

Kunnen omgaan met tegenslag – ‘veerkrachtig zijn’ is een van de belangrijkste vaardigheden die je kunt hebben op het moment dat je tegenslag ervaart. Veerkracht bouw je op door in de val van het plotselinge hoogteverlies (desintegratie) zo snel mogelijk naar het kantelpunt te gaan en weer op te veren (herintegratie).

Omgaan met tegenslag

Goed omgaan met tegenslag heeft een aantal fasen, namelijk desintegratie, het kantelpunt en integratie (Keith McFarland, 2009). Als je deze fasen goed doorloopt, kom je sterker uit een periode van tegenslag.

Tip: Ontwikkel een actieve copingstrategie, waarbij je tegenslag als een kans ziet om je te ontwikkelen en te innoveren binnen je team en organisatie. 

Voorbeeld: tegenslag tijdens de coronacrisis

Als verpleegkundige ben je flexibel en houd je rekening met onverwachte omstandigheden. Toch kunnen er moeilijke dingen gebeuren die je van tevoren niet had durven voorspellen. Een actueel voorbeeld is natuurlijk de coronacrisis.

Tegenslag tijdens corona

De coronacrisis legde pijnlijk bloot dat het opstellen van strakke protocollen en schema’s met afspraken opeens een hele andere lading kunnen krijgen. De reguliere zorg in de ziekenhuizen moest in de eerste golf vaak ineens wijken voor de COVID19-zorg.

De medewerkers in de zorg hadden te maken met tegenslag, plotseling hoogteverlies. We noemen dit ook wel de desintegratiefase. Je kunt jezelf daar niet beschermen. Maar zij hadden en hebben wél invloed op zowel de diepte als de duur van de neergang, het kantelpunt én de opwaartse beweging. Zo zag je een aantal medewerkers in de frontlinie opstaan en de crisis ook gebruiken om positieve punten te delen. Ze zetten een passief copingmechanisme om in een actieve.

Wanneer maak jij de opwaartse beweging? 

Hoe langer je in de desintegratiefase blijft hangen, zonder dat je een opwaartse beweging maakt, hoe moeilijker het is om door het kantelpunt te komen en weer op te bouwen. Je kunt op een passieve én actieve manier reageren op tegenslag. Je hebt dan dus ook zelf invloed op hoe steil en diep de neerwaartse curve is én wanneer jij weer de opwaartse beweging kunt maken.

Hoe reageer jij bij tegenslag? Passief of actief?

Verpleegkundig leiderschap: oefen invloed uit! 

Wat nu het verschil maakt voor de mate waarin jij sterker uit de periode van tegenslag komt, is hoe je er als mens (achter de werknemer) mee omgaat.

Een crisis of tegenslag is je overkomen, daar kun je vaak niets aan doen. Maar je bent wel zelf verantwoordelijk voor hoe je erop reageert. Je kunt niet controleren wat je overkomt, maar je kunt wel controleren wat er binnen in jou gebeurt, dus hoe je reageert op een situatie.

Een actieve copingstrategie helpt je bij tegenslag

Sinds de periode dat Freud zijn gedachten met de wereld deelde, heeft psychologie zich verder ontwikkeld. Coping is tegenwoordig een afweermechanisme, dat bewust en adequaat toegepast kan worden in geval van tegenslagen en zwaktes. Problemen doelbewust uit de weg gaan, ontkennen van je zwaktes en wegrationaliseren van kritieken zijn weinig effectief. Hierdoor verandert er namelijk niets.

Ontwikkel een copingstrategie, waarbij je tegenslag als een kans ziet om je te ontwikkelen en te innoveren binnen je team en organisatie.  

Tijdens de coronacrisis van nu, maar natuurlijk ook al eerder is er een aantal coping strategieën die zeer effectief blijken. Niet alleen om met tegenslag om te gaan, maar ook om er sterker uit te komen.

De hoeveelheid veerkracht die je hebt is gerelateerd aan het vermogen hoe je omgaat met tegenslag.

1. Aanvaard de tegenslag

Doorbreek de negatieve vicieuze cirkel

Het boek over de creatiespiraal, geschreven door Marinus Knoope, is een boek dat ik met veel enthousiasme heb gelezen.

Er is ook een negatieve creatiespiraal beschreven in het boek. In een negatieve creatiespiraal raak je meer en meer gefrustreerd, je graaft jezelf dieper en dieper in de ellende en raakt steeds verder van je doel verwijderd.

Negatieve creatiespiraal

Je bevindt je in een vicieuze cirkel, waarbij je de ene keer positieve en de andere keer negatieve gedachten hebt.

Je staat machteloos als je blijft geloven dat het leven je overkomt en/of dat het je wordt aangedaan. Pas als je bereid bent de tegenslagen die je beleeft te interpreteren als je eigen creaties en dat je de schepper bent van wat jou overkomt, geef je jezelf de macht om er iets aan te kunnen veranderen (Martinus Knoope).

Aanvaard de omstandigheden

Het is niet je schuld, maar je bent wel de enige die er iets aan kan doen. Aanvaard de omstandigheden als je eigen creatie, neem je verantwoordelijkheid en verwerf daarmee de macht en het vermogen om je doelen te bereiken, ook tijdens tegenslag.

Natuurlijk kun je niet in de toekomst kijken, ook niet in een periode van tegenslag. Maar de mensen die op dat moment de gelegenheid omarmen om zich te herpakken en het geleerde in de praktijk te brengen, komen sterker uit de crisis en zijn weerbaar voor het gevecht erna, bijvoorbeeld in het geval van corona een volgende golf. Dit geldt natuurlijk niet alleen voor het corona tijdperk, maar in principe voor elke grote crisis / tegenslag.

2. Geloof dat jij sterker uit de tegenslag komt

Heb de mindset van een (over)winnaar

Winnaars anticiperen snel. Ze zijn in staat in te spelen op de tegenslagen die op ze af komen. Ze bewegen in de vrijheid die zij nog wel hebben. Ze dóén daadwerkelijk waar anderen blijven denken. Bijvoorbeeld de coronatijd. Een spannende tijd waarin verpleegkundigen werden en worden uitgedaagd om dapper, creatief en (veer)krachtig te zijn.

Alles draait hier om mindset. Als jij in jezelf gelooft dat jij sterker uit de crisis komt, heb je de helft al gewonnen. Je kunt je dan gemakkelijker richten op creatie en innovatie.

Dit noemt men ook wel cognitieve herstructurering. Negatieve gedachten over het probleem zet je om in positieve gedachten en roepen gedachten op die leiden tot optimisme en zelfvertrouwen.

3. Leer jezelf nog beter kennen

A. Herken je primaire beschermingsmechanisme

Iedereen past in zijn leven afweermechanismen toe om effectief met problemen en emotionele spanningen om te gaan. Het is bijna niet te vermijden dat je bij veel tegenslag in een bepaald primair beschermingsmechanisme schiet. Dat is ook van nature hoe wij als mens in elkaar zitten. Maar let op: als je te lang in je primaire beschermingsmechanisme blijft hangen, kom je in een negatieve spiraal terecht.

B. Sta stil bij emoties

Stilstaan bij wat er gaande is, over de tegenslag die jou, je team, je organisatie raakt, is belangrijk. Wat doet het met jou? Sta hierbij stil, dan kun je een actieve copingmechanisme gemakkelijker omarmen.

Je hoofd wordt helderder. Maar dat niet alleen. Wanneer je bepaalde emoties zoals angst en boosheid niet toelaat, zijn emoties zoals liefde, blijdschap en hoop veel minder krachtig. En die heb je juist nodig om uiteindelijk in die actieve stand te gaan staan! 

C. Ken je belangrijkste valkuilen en sterke punten

Mensen ontdekken of ontwikkelen hun belangrijkste eigenschappen als zij een moeilijke periode doormaken. Moeilijke tijden zijn heilzaam voor mensen als zij er op de juiste manier mee omgaan.

Persoonlijk leiderschap tonen in een crisis is cruciaal. Dat begint bij jezelf kennen en ontwikkelen, als mens.

Voor verpleegkundigen die leiderschap ambiëren kan een crisis of een periode van tegenslag een mooie uitdaging zijn. De crisistijd doet een beroep op vaardigheden waarin goede leiders uitblinken, zoals visie, doorzettingsvermogen, flexibiliteit, vindingrijkheid en het zien van kansen in elke situatie.

Bij tegenslag zijn vindingrijkheid, wendbaarheid en flexibiliteit nodig om snel en adequaat in te kunnen spelen op de continue veranderende omstandigheden.

Waar ben jij goed in? Welke vaardigheid kun jij versterken? En hoe doe je dat?

D. Bereik de mooiste dingen, daar waar het schuurt

In de theorie van McFarland die ik in dit artikel bespreek noemen we dit ook wel positief desintegreren, of positief “uiteenvallen”. Dit lijkt paradoxaal, maar door bewust te zijn van de innerlijke conflicten kun je emotioneel en moreel (de wil om door te zetten) groeien. Juist waar het gevoelsmatig schuurt, daar waar de schoen wringt, daar kun je de mooiste dingen bereiken.

Herken dus jouw valkuilen en wees je bewust van je sterke punten. Bedenk hoe jij je valkuilen bewust kan doorbreken en je sterke punten in kunt zetten.

Zo kun je zo snel mogelijk overgaan naar een situatie waarbij je sterker uit een periode van tegenslag komt.

4. Pak de oorzaak aan

Pak de oorzaak aan, niet de symptomen

Meestal roept een crisis of een periode van tegenslag een gevoel van urgentie op. Dit helpt leiders om mensen en middelen te mobiliseren op een manier die in rustigere tijden niet zou lukken. Kijk maar hoe de urgentie in de zorg een vlucht nam tijdens coronatijd. Er werden zoveel bergen verzet die niemand voor mogelijk had gehouden.

Je ziet dat in een crisis een versnelling van oud naar nieuw plaatsvindt. Projecten die eerder jaren duurden, gingen ineens als een speer omdat de urgentie er was. 

Een gevoel van urgentie heeft echter ook een keerzijde. Het risico is dat je beslissingen overhaast en dat je symptomen bestrijdt in plaats van ze aan te pakken.

Wat vraag jij je af bij tegenslag?

Een voorbeeld van een tegenslag tijdens het uitvoeren van je veranderwens / droom.   

Door corona waren veel van je collega’s thuis omdat ze in quarantaine moesten. Het uitvoeren van je droom leek verder weg dan ooit. Tegelijkertijd bedacht je je dat de realisatie van je droom nu relevanter is dan ooit.

Zet deze antwoorden op deze vragen eens voor jezelf op een rij: 

  • Waarom had ik ook al weer deze droom?
  • Wat wil ik bereiken?
  • Het lukt nu niet en in de toekomst wordt het ook misschien wel lastig. Is er misschien een andere vorm waarin ik deze droom wel kan bereiken?

Het helpt je om in dit veranderproces samen te werken met anderen, die er een andere blik op kunnen hebben. Roep dus hulp van buiten in. En bel of mail ons gerust als je hier eens verder over door wilt praten.

5. Verander om er beter van te worden

En dan is het zover. Het ergste dieptepunt is voorbij. Na de tegenslag ga je er weer met volle moed tegenaan. Je klimt weer omhoog. Op dat moment is een aantal punten essentieel. Grijp niet terug naar de oude situatie. Maar pas je protocollen en richtlijnen aan de veranderende situatie en de behoeften van de klant aan.

Breng de veranderende situatie voor jouw afdeling in kaart. Maak een actieplan over hoe jij hieruit gaat komen, samen met je team. Het belangrijkste is dat je echt vanuit de klant probeert te denken en niet vanuit je eigen wensen of aannames.

6. Laat los en omarm nieuwe structuren

Laat het vertrouwde los, accepteer en bereik je doel

Je hebt pas wat aan goede ideeën als je ze ook echt uitvoert. Beweeg in de vrijheid die je nog wél hebt, ook al stormt het om je heen.

Elke actie, zorgt voor een reactie!

Als je iets nieuws gaat doen, levert dat soms spanning op. Het nieuwe dwingt je iets van het vertrouwde los te laten. In ons boek hebben we ook de verandercurve van Fisher (2000) uitgelegd. Dit model laat de verschillende fasen en emoties die we als mensen doorlopen tijdens veranderingen mooi zien.

Verandercurve van Fisher

Verandercurve van Fisher.

De invloed van de verandering op je werkzaamheden (hoeveel moet je loslaten) bepaalt hoe intensief iemand de curve doorloopt. Wanneer je iemand succesvol door een verandering wilt begeleiden, bepaalt de fase waarin hij zit hoe je het beste kunt handelen. Is er ongeloof en angst, dan vergt dit een andere aanpak dan wanneer iemand al aan het accepteren is (STAVOOR). Weerstand verdwijnt niet vanzelf. Je moet er dus iets mee. Leer het herkennen en vertrouw daarbij op je intuïtie. Lees meer over weerstand overwinnen in ons boek.

Bundel ebook en boek

7. Vier je successen

Door bewust je aandacht te richten op wat goed is gegaan, leer je belangrijke lessen. Deze inzichten neem je met je mee om aan je toekomstige succes te werken. Je krijgt weer helder in het vizier wat je ook al weer allemaal hebt moeten doen om daar te komen. Je bent niet in 1 keer op de top van de berg gesprongen, daar was veel voorbereiding voor nodig en je hebt stap voor stap de reis gemaakt.

Het is empowering om je succesvol te voelen. Probeer maar. Het is een mindset die je kan ontwikkelen door het vaak te doen. Het maakt niet alleen dat je dingen anders doet, maar ook dat je andere dingen doet. Het is een self-fulfilling prophecy. Andersom trouwens ook, als je denkt dat je een loser bent, heeft dat een negatief effect op je denken en doen.

Richt je aandacht op de goede dingen

Door je aandacht te richten op wat er goed ging in plaats van eindeloos te malen over wat er nog niet goed ging of wat je allemaal nog moet doen.  

Dit zal in deze fase niet altijd gemakkelijk zijn. Schrijf aan het eind van de dag een paar dingen op die goed zijn gegaan. Ook als het maar kleine stappen zijn die je gezet hebt, ze zijn de moeite waard te vieren. Verbind dit met je toekomstige succes. ‘Het gaat me straks lukken omdat zus-en-zo me vandaag/gisteren/vorige week ook gelukt is.’ Zie jezelf steeds meer als iemand die al succesvol is, in plaats van iemand die nog moet doorbreken.

Creëer voor jezelf de mogelijkheden om succesvol te zijn, om blij te zijn met de doelen die je tot nu toe al hebt gehaald. Als je de lat onmogelijk hoog legt, ontneem je jezelf die stimulerende, vruchtbare momenten.

De  mogelijkheden om te vieren zijn eindeloos. Maak je lijst van successen, groot of klein, en vul het steeds aan. Geef jezelf regelmatig de tijd en ruimte om een succes-feestje te vieren. Lees meer over successen vieren in ons boek en in ons artikel.

Tot slot

Wees blij met hoe je zo ver bent gekomen. Geniet ervan!

Meer lezen over veerkracht?

 Meer lezen over veerkracht? Dit boek van Keith McFarland, 2009 is zeker een aanrader!

Over de auteur Johanna Oosterbaan


Johanna Oosterbaan is Communicatiewetenschapper, werkte 9 jaar als auditor en beleidsadviseur in de zorg en begeleidt nu ondernemers en organisaties met de juiste positionering en presentatie vanuit haar bedrijf Gouden Website. Haar primaire drijfveer is anderen helpen bij het vergroten van (persoonlijk) leiderschap en versterken van hun communicatie zodat zij hun doelen in het leven kunnen verwezenlijken.

Volg mij

Artikelen die je misschien ook interessant vindt

Schrijf je in voor de laatste updates!